[ Pobierz całość w formacie PDF ]
przyjęcia, bo wyjaśnienie roli egzaminu O-level pozwala nam lepiej zrozumieć poziom
aspiracji bohatera. Nie widzę natomiast żadnego uzasadnienia dla tłumaczenia terraced
Mouse (Nice work) jako dom (przykłady z: Gołębiowska 2000). Wprawdzie
sformułowanie to nie odgrywa większej roli w tekście, ale tłumacz miał do dyspozycji dwa
polskie ekwiwalenty: segment i szeregowiec . Była już mowa o tym, dlaczego nie należy
zastępować hiperonimem takich elementów jak Penny Lane w tekście Pipe Down.
8. Ekwiwalent opisowy
Ta technika podstawia opis czy też definicję za termin i w związku z tym może być
stosowana tylko wtedy, gdy dany element pojawia się w tekście raz i nie odgrywa w nim
bardzo znaczącej roli. Polskie określenie cichociemni w Raporcie ze stanu wojennego
spełnia te warunki, nic więc dziwnego, że zostało przetłumaczone jako men, who were
parachuted into Poland during the Occupation (przykład z: Ruta 2000). Nie zalecałbym
natomiast użycia tej samej techniki, gdyby słowo to pojawiło się (choćby tylko jeden raz) w
książce na temat okupacji. Dość problematyczne jest zastosowanie techniki opisowej w
przypadku aluzji literackich, takich jak szkiełko i oko , czucie i wiara w Madame A.
Libery. Tłumaczka bardzo sprawnie przedstawiła sens powyższego cytatu, przekładając go
jako no faith, excepr In reason, no sensibility, only sense (przykład z: Kucińska 2001),
jednak aluzja do Mickiewiczowskiej Romantyczności jednego z najważniejszych wierszy w
historii polskiej literatury pozostanie dla odbiorców przekładu niewidoczne (a dla
niektórych sformułowanie to zabrzmi jak nawiązanie do tytułu powieści J. Austin).
Ekwiwalent opisowy ze względu na brak innego dobrego ekwiwalentu można zastosować
w tłumaczeniu sformułowania captive audiencje w tekście Pipe Down.
9. Opuszczenie
Opuszczenie elementu kulturowego w tłumaczeniu jest absolutną ostatecznością, a w
tłumaczeniach literackich, jak sądzę, rozwiązaniem niedopuszczalnym. Niezwykle drastyczny
przypadek opuszczeń został opisany przez M. Tomicką (2000, 2002). Dotyczy on
francuskiego przekładu Złego L. Tyrmanda. W tekście tym wyeliminowano liczne fragmenty
dotyczące powojennych realiów i historii warszawy, pozbawiając tym samym książkę
Tyrmanda jednego z jej podstawowych atutów.
W nowszych czasach opuszczenia nie SA zwykle tak radykalne i dotyczą najczęściej
pojedynczych sformułowań. Przypomnijmy jednak, że pojedyncze sformułowania to często
całe światy ducha . Opuszczenie w tłumaczeniu Madame Libery sformułowania
Wyspiański na weselu Rydla , odcina czytelnika przekładu od wielu ciekawych i ważnych
wątków polskiej kultury (zob. podrozdział o imionach własnych w tym rozdziale).
Dobór technik tłumaczeniowych zależeć będzie, rzecz jasna, od typu tekstu. W
przypadku dzieł literackich, w którym celem tłumacza powinno być umożliwienie odbiorcy
jak najpełniejszego odtworzenia bazy wypowiedzi i sygnalizowanych w tekście elementów
bazy kognitywnej autora, częściej spotykamy się z wykorzystaniem reprodukcji i tłumaczeń
syntagmatycznych (często z objaśnieniami). W krótkich tekstach użytkowych, na przykład w
wykorzystywanych przeze mnie w celach dydaktycznych informacjach prasowych,
46
dominować powinny chyba takie techniki, jak uznany ekwiwalent, ekwiwalenty funkcjonalne
i opisowe czy hiperonimy. Przyjrzyjmy się kilku przykładom.
Jak wspomnieliśmy na początku rozdziału, nie wszystkie elementy kulturowe
sprawiające trudność w tłumaczeniu wywodzą się z kultury wyjściowej. Równie trudne
będzie przetłumaczenie elementu pochodzącego z kultury trzeciej, który w kulturze
wyjściowej jest lepiej znany niż w kulturze docelowej. Tekst Topless In Rio opowiada o
aresztowaniu kobiety na plaży w Rio za kąpiel bez stanika. Reakcją innych kobiet było
paradowanie w stroju topless tym razem policja nie interweniowała. Tekst kończy się
zdaniem Point for the girl from Ipanema . Można podejrzewać, że aluzja do piosenki Jobima
jest nieczytelna dla większości polskich odbiorców (a w każdym razie przedstawicieli
młodego pokolenia), lepiej więc chyba zrezygnować z niej w tłumaczeniu. Ci z moich
studentów, którzy zauważyli problem, zaproponowali następujące rozwiązania:
Punkt dla kobiet z Rio (hiperonim i rezygnacja z aluzji)
Chałupy górą! (ekwiwalent funkcjonalny aluzja do piosenki/plaży znanej w Polsce)
Chałupy Welcom to? (jak wyżej tym razem wyraznie aluzja do piosenki)
Punkt dla dziewczyny z plaży w Chałupach .
Osobiście opowiedziałem się za neutralnym (i trochę bezbarwnym) pierwszym
wariantem (swoisty przypadek hiperonimu), ale przyznałem, że dwa następne (w pewnym
sensie ekwiwalenty funkcjonalne) dadzą się również zaakceptować, bo występujące w nich
swojskie Chałupy są właściwie tylko konkretyzacją (metonimem) naturyzmu (i aluzją do
znanej piosenki). Nie do zaakceptowania natomiast wydaje mi się wersja ostatnia, bo
wprowadzona w niej dziewczyna dostarcza czytelnikowi mylnego tropu i każe rozwikłać
zagadkę polskiej dziewczyny na plaży w Rio.
Ekwiwalent funkcjonalny nie musi być rodzimym elementem kultury docelowej,
wystarczy, że jest w tej kulturze dobrze znany. Cytowany już kilkakrotnie tytuł piosenki
Beatlesów Penny Lane można, jak pisałem, zastąpi c tytułem Yesterday, który również
uznamy za ekwiwalent funkcjonalny, chociaż pochodzi z tej samej kultury co zastępowany
oryginalny tytuł. Jednak w tekście przekładu spełni on funkcję taką samą jak Penny Lane.
Wydaje się, że skazane na przemilczenie są aluzje zawarte w tekstach Two Legs Bad
i In-Flight Ford: the crayon is mightier than the sworld i the pie we eat in the skies . Ta
pierwsza nawiązuje do znanego w kulturze anglosaskiej cytatu the pen is mightier than the
sworld (E.G> Bulwer-Lytton, Oxford Concise Dictionary of Quotations), ta druga do
piosenki Joe Hilla Preacher and the Slave: Work and pray, live on hay, // You ll get pie in
the sky when you die .
Oczywiście the pen.crayon is mighter than the sworld można przetłumaczyć na
polski syntagmatycznie i zawarta w tych sformułowaniach metafora będzie czytelna dla
[ Pobierz całość w formacie PDF ]